Ravindranath Tagore विश्वकवी रवींद्रनाथ टागोर यांना जन्मदिनानिमीत्त
                           विनम्र अभिवादन 
     
           रवींद्रनाथ टागोर Ravindranath Tagore हे थोर साहित्यिक, कवी, नाटककार , संगीतकार व चित्रकार होते . त्यांचे साहित्यक्षेत्रातील नोबेल या उच्च पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले होते.

त्यांचे बंगाली साहित्यावर विशेष प्रभुत्व होते.तसेच शांतिनिकेतनची उभारणी करणारे,सृजन साहित्यिक म्हणून ते ओळखले जात.

             शिक्षणासाठी शाळेत जावे लागते हा जगाचा न्याय आहे; शाळा सोडल्या शिवाय शिक्षणाला आरंभच होत नाही, हा Ravindranath Tagore रविंद्रनाथ टागोरांनी लावलेला शोध आहे.

अनेकांना आजवर घडलेला बोध आणि टागोरांनी लावलेला शोध यात जमीन-अस्मानाचे अंतर आहे.टागोर कोणत्याही शाळेत रमले नाहीत, कोणत्याही वर्गात थांबले नाहीत, गुरुजनांच्या वाऱ्याला किंवा थार्यालासुद्दा उभे राहिले नाहीत.

तरी टागोर सुविद्य झाले. घराघरात पोहोचलेल्या एका राष्ट्रगीताचे रचनाकार झाले. एक हजार कविता, दोन हजार गीते, कादंबऱ्या,नाट्य, निबंध, प्रबंध, समीक्षा,पत्रे, प्रवासवर्णने अशा नाना परींनी प्रकट झालेली त्यांची साहित्यसंपदा हे भारताचे ऐश्वर्य ठरले.

त्यांची योग्यता ओळखून जीवनाच्या उत्तरार्धात नियतीने त्यांच्यावर मानसन्मानांचा वर्षाव केला.त्यांच्य ‘ गीतांजली ‘ नावाच्या गीतसंग्रहास 1913 मध्ये नोबेल पारितोषिक मिळाले.

त्याच वर्षी कलकत्ता विद्यापीठाने त्यांना ‘डी. लिट.’ही पदवी दिली. त्यापाठोपाठ बनारस विद्यापीठ, ढाका विद्यापीठ, उस्मानिया विद्यापीठ यांनीही

Ravindranath Tagore टागोरांचा याच उपाधीने गौरव केला.

जागतिक कीर्तीचे आॅक्सफर्ड विद्यापीठ शांतिनिकेतनच्या दिशेने धावले. आणि दिनांक ७ ऑगस्ट १९४० या दिवशी डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या उपस्थितीत टागोरांना डॉक्टरेटची पदवी देऊन धन्य झाले.
          

Ravindranath Tagore टागोरांनी शाळा नाकारली, पण शिक्षण नाकारले नाही.

त्यांचे जीवन ही एक अविरत संस्कारसाधना होती. सगेसोयरे नोकरचाकर यांनी गजबजून गेलेला जोडोसाँको’ या नावाचा टागोरांचा वाडा हे एक विद्यापीठ होते. हे चरित्रकार म्हणतात रात्रंदिवस नानाविध उपक्रमांनी निनादत असणारे मुलखावेगळे घरकुल ही टागोरांची संपत्ती होती.

या वाड्यात रामायणाचे, महाभारताचे, गीतेचे, उपनिषदाचे वाचन होत असे. संगीताच्या मैफली होत. बंगाली नाटके होत ;इंग्लिश भाषणे होत; चित्रप्रदर्शने भरत. विचारांची वादळे विश्रांतीसाठी या वाड्यात येत. प्रबोधनाची स्पंदने कानाकोपऱ्यात भावभावनांची कंपने निर्माण करीत.

घरात धर्म होता; पण अंधश्रद्धा नव्हती .
         भारतीय संस्कृती लोकजीवन आणि धर्म यांना कलंकित करणारा अस्पृश्यतेचा शाप

Ravindranath Tagore टागोरांना व्याकुळ करत होता. बंगालमध्ये मूळ धरू पाहणारी प्रांतीयता आणि भारताला काळवंडून टाकणारी अस्पृश्यता टागोरांनी निषिद्ध मानली,विषतुल्य लेखली.

वर्तमानकाळातील विद्रोही कवितेची दाहकता रविंद्राच्या त्या काळातील कवितेत आढळते.
       टागोर हे तत्त्वज्ञ आणि कवी होते. त्यांच्या कवितेत त्यांचे तत्वज्ञान प्रतिबिंबित झाले होते. त्यांच्या जीवनात त्यांचे तत्वज्ञान घर करून राहिले होते.पण हे तत्त्वज्ञान आले कोठून?

बंगालमध्ये भ्रमंतीत रमणारा आणि गात गात पुढे जात राहणारा “बाऊल”या नावाचा लोककवींचा एक वर्ग होता.’ मनुष्यगौरवात ‘ धर्माचे सार शोधणारा हा बंगाली ‘ वासुदेव ‘ अंगणाप्रांगणात नाचत-नाचत ,मागे गीतांचा सुगंध ठेवून निघून जात होता. टागोरांनी बालपणी ही लोकगीते पाठ केली.

वारंवार म्हटली,वेळीअवेळी आठवली, आळवली.या निरक्षर कवींचे अक्षरवांग्मय हे रविंद्राच्या प्रतिभेचे अन्न झाले. एक कवी देवाला आळवताना म्हणतो,” ही मंदिरे आणि या मशिदी हे तुझ्या मार्गावरचे अडथळे आहेत.

या पंडितांचा आणि पुरोहितांचा गलबला तुझा शब्द मला ऐकू येत नाहीत….

Ravindranath Tagore रविंद्रनाथांच्या प्रतिभेची तार छेडली जात होती.तिच्यातून नवी कंपने निर्माण होत होती.

लोककवीप्रमाणे वैष्णव कवींनी रवींद्रनाथांना काही काळ वेड लावले. त्या मागोमाग भक्त कबीर आणि भगवान बुद्ध यांच्या जीवनात आले.

व्यास, वाल्मिकी, कालिदास, जयदेव, अश्वघोष हे प्राचीन पुरुषोत्तम टागोरांच्या साहित्यकुंडलीत उच्च स्थानी जाऊन बसले. रवींद्रनाथांची प्रतिमा भारतीय भक्तिभावनेची रूद्रवीणा घेऊन आपले जीवनसंगीत आळवू लागली.

           एका कवितेत टागोर म्हणतात,” देवा घरटेही तुच, पक्षी पण तूच आणि आकाश पण तूच……” एकच एक चेतना नाना रूपांनी नटली आहे .अशा स्थितीत परमेश्वरप्राप्तीसाठी दूर जाण्याची गरज नाही .परमेश्वरप्राप्तीच्या प्रयत्नातून जो पलायनवाद वाढीस लागतो त्यामुळे जीवनाची अपार हानी होते.

गुरुदेव म्हणतात,” हे मंदिरात बसणे ,डोळे मिटून घेणे, जपमाळ ओढत राहणे सोडून दे. देव खडी फोडणार्यांच्या घामात आहे,श्रमिकांच्या कामात आहे, शेतकऱ्यांच्या सावलीत आहे. त्यांच्या अंगावरचे वस्त्र धुळीने माखले आहे,घामाने चिंब झाले आहे.” हे जग सुंदर करण्याचा प्रत्येक प्रयत्न ही प्रार्थना आहे.