punyashlok ahilya bai – प्रजाहितदक्ष राजमाता : अहिल्याई होळकर

      जगात अनेकजण जन्माला येतात आणि मृत्यूला सामोरे जात असतात. जन्मानंतर जी माणसं स्वतः आणि स्वतःपुरतेच जगतात त्यांना मृत्यूनंतर तर नाहीच नाही परंतु जिवंतपणी सुद्धा कोणी विचारत नसतात.

परंतु जी माणसं स्वतःचं आयुष्य झिजवून दुसऱ्यांचं आयुष्य घडवीण्यासाठी आपल्या आयुष्याचा त्याग करतात. इतिहास अशा त्यागी माणसांची महामानव म्हणून नोंद करतो. अशा महामानवांमध्ये राजमाता अहिल्याई होळकरांचे नाव घेतल्याशिवाय इतिहासाचे लेखन पूर्ण होऊ शकत नाही.

punyashlok ahilya bai अहिल्याई होळकरांचा जन्म 31 मे 1725 ला झाला. वडिलांचे नाव माणकोजी शिंदे आणि आईचे नाव सुशीलाबाई होते.

punyashlok ahilya bai अहिल्याईचा विवाह इंदोर येथील होळकर घराण्याचे संस्थापक मल्हारराव होळकर यांच्या खंडेराव या मुलासोबत 20 मे 1733 ला झाला. महाराष्ट्राची लेक मध्यप्रदेशची सून झाली.

17 मार्च 1754 ला कुंभहेरीच्या लढाईत खंडेरावाला विरमरण आलं. 20 मे 1766 ला वडील आणि गुरुस्थानी असणारे सासरे मल्हारराव होळकर यांचा मृत्यू झाला आणि होळकरशाहीचे रक्षण करण्याची आणि प्रजेला सांभाळण्याची जवाबदारी punyashlok ahilya bai अहिल्याईवर आली.

पुराणात दगड झालेल्या अहिल्येचा रामाने उद्धार केल्याचे आपणास माहित आहे.

परंतु अठराव्या शतकातील दगडालाही पाझर फुटावे असे संघर्षमय खडतर आयुष्य जगण्याचा आणि प्रजेला मातृत्व प्रेम देणाऱ्या अहिल्याईने कित्येक उध्वस्त झालेल्या रामाचे आपल्या शासन व्यवस्थेत जीवन फुलवून

जात – धर्माच्या पलीकडे जावून राज्य कारभार करणाऱ्या अहिल्यामातेच्या देशात मात्र रामाला इतर धार्मियांच्या विरोधात वापरून धर्मा – धर्मात दंगली माजवून रामाला बदनाम करण्याचे षडयंत्र सूरू आहे.

परंतु इतिहासातील आमचे प्रेरणास्थान असणाऱ्या अहिल्याई होळकरांचे शासन, प्रशासन, आजच्या अत्यंत प्रगत असलेल्या जगातील अभ्यासकांना, समाजसुधारकांना इतिहासकारांना, शासनाला तसेच तरुणांना नवविचारांची चालना देत आहे.

    समाजाला नव विचारांची चालना देणाऱ्या punyashlok ahilya bai अहिल्याई होळकरांनी प्रजाहिताच्या दृष्टीने कोणते लोकोपयोगी कार्य केले त्याची चर्चा करून आमच्या मायबाप सरकारांनी प्रेरणा घेण्याच्या दृष्टीने हा लेख प्रपंच.

 लोकोपयोगी कार्य :-  20 मे 1766 ला सासरे मल्हारराव होळकर यांचा मृत्यू झाल्यानंतर होळकर संस्थांनाच्या कारभाराची सर्व जबाबदारी अहिल्यादेवीकडे आली होती.

त्याच संस्थांनाच्या राजमाता म्हणून कारभार पाहू लागल्या. अहिल्याईने आपल्या बुद्धीने चाणाक्षपणे प्रजाहित साधणारे धोरण आखून त्यांची उत्तम अंमलबजावणी केल्यामुळे, त्या उत्तम प्रशासका बरोबर प्रजाहितदक्ष लोकमाता ठरल्या. दया तिचे नाव | भुताचे पालन | आणिक निर्दलन, कंटकाचे | या विचारांनुसार त्यांनी राज्यकारभार केला.

1) पर्यावरण विषयक :- अहिल्यादेवीने प्रत्येक शेतकऱ्यांना दरवर्षी 20 झाडे लावण्याची शक्ती केली होती. 20 झाडांपैकी नऊ झाडे शेतकऱ्यांची तर 11 झाडे सरकारचे असे नियोजन करुन निसर्गाचा समतोल राखन्यासाठी प्रयत्न केला.

2) तंटामुक्त समितीची पायाभरणी :- त्या काळातील सर्वोच्च न्यायालय म्हणजे अहिल्याई होळकर. तरीपण गावागावात जर तंटे निर्माण झाले तर ते गावातच सोडविण्यासाठी तंटामुक्त समित्याची स्थापना करण्यात आली होती. तीच प्रेरणा घेऊन महाराष्ट्र सरकारने तंटा मुक्त गाव समित्यांची स्थापना केली.

3) हुंडा प्रथा बंद :- त्या काळात अहिल्यादेवीने हुंडा विरोधी आदेश काढला होता. त्यात त्या म्हणतात, “श्रीशंकर आज्ञावरून हुकूम जारी करण्यात येतो की, विवाह समयी कन्येकडून कोणी द्रव्य घेईल ते द्रव्य सरकारी दप्तरी जमा करुन दंड करण्यात येईल.

” आज श्रीमंतीच्या नावावर विवाहात प्रचंड खर्च बघितला की विचार येतो . हा पैसा खरचं श्रमाचा – मेहनतीचा आहे की मेहनत करणाऱ्या श्रमिकांना लुबाडून जमविलेला आहे. विवाहावर होणाऱ्या अवाजवी खर्चाचा शासनाला कुठलाही हिशेब दिल्या जात नाही किंवा शासनाकडून मागितल्या जात नाही.

सरकारने विवाहात अवाजवी होणाऱ्या खर्चावर कर लावून त्या करातून जमा होणाऱ्या पैशातून गरिबांना दर्जेदार आरोग्य व शिक्षणाच्या सोयी पुरवाव्यात. आशा करू या अहिल्याईच्या या आदेशाची प्रेरणा घेवून सरकार असा आदेश काढेल.

4) आंतरजातीय विवाह :- संस्थानातील दक्षिण भागात चोर – डाकुंचा जनतेला प्रचंड त्रास होता. त्यांचा बंदोबस्त करण्याकरिता अहिल्यादेवीने एक घोषणा केली की, “जो कोणी विर राज्यातील डाकू लोकांचा बंदोबस्त करेल त्या विराशी माझ्या एकुलत्या एक मुक्ता या कन्येचा विवाह लावून देईल.

” punyashlok ahilya bai अहिल्यादेवीच्या या आव्हानाला यशवंत फणसे या आदिवासी समाजातील तरुणाने प्रतिसाद देवून डाकू आणि चोरांचा बंदोबस्त केला. पुढे मुक्ता या त्यांच्या मुलीचा विवाह यशवंताशी लावून दिला.

प्रजेच्या कल्याणाकरिता आपल्या एकुलत्या एका लेकीला राज्याच्या भल्याकरिता डावावर लावणाऱ्या जगातील एकमेव राज्यकर्त्या म्हणजे अहिल्यादेवी होळकर.